رگولاتوری

مقررات دارویی برای اطمینان از ایمنی، اثربخشی و کیفیت داروهای تولیدی تدوین شده است. این امر از طریق طیف وسیعی از فعالیت‌های نظارتی در طول چرخه عمر دارو انجام می‌شود.

کنترل‌ها و بررسی‌هایی که برای کنترل تولید دارو انجام می‌شود بسیار سخت‌گیرانه‌تر از سایر بخش‌ها مانند صنایع غذایی است.

وقتی دارویی را مصرف یا مستقیماً به جریان خون خود تزریق می‌کنیم، مکانیسم‌های دفاعی بسیاری را که بدنمان در برابر آسیب‌ها از ما محافظت می‌کند دور می‌زنیم و خود را به طرز وحشتناکی در معرض کوچکترین نقص یا ناخالصی در تولید دارو قرار می‌دهیم.

بنابراین، مردم، بیماران و حرفه پزشکی باید مطمئن باشند که:

سازنده دارو را با دقت و ایمنی بالایی تولید کرده است و هیچ نقصی در فرآیند تولید یا تأمین مواد اولیه که می‌تواند بر پایداری، کیفیت و خلوص محصولات نهایی تأثیر بگذارد، ایجاد نشده است.

با این حال، غیرممکن است که پزشک متخصص و حتی مصرف کننده، تشخیص دهد که آیا محصول دارویی عرضه شده ایمن و اثربخش هست یا خیر و کوچکترین تغییرات در فرآیند تولید می‌تواند عواقب بالقوه مرگباری برای بیماران داشته باشد.

بار عمده برای تضمین ایمنی مصرف کننده در مرحله تولید قرار دارد، جایی که ضروری است مقررات مؤثر تضمین کند که داروها ایمن و مؤثر هستند.

• Good Manufacturing Practice(روش تولید خوب (GMPs))

عملکرد خوب تولید (GMPs) مجموعه‌ای از قوانین است که از تولیدکنندگان داروها می‌خواهد تا از ایمن، خالص و مؤثر بودن محصولاتشان اطمینان حاصل کنند.

GMP تمام جنبه‌های تولید از مواد اولیه، کارخانه و تجهیزات گرفته تا آموزش و بهداشت شخصی کارکنان را پوشش می‌دهد. رویه‌های مکتوب دقیق برای هر فرآیندی که می‌تواند بر کیفیت محصول نهایی تأثیر بگذارد باید وجود داشته باشد و این رویه‌ها در تمام مراحل تولید دارو باید به دقت رعایت شوند.

ایالات متحده، اروپا، ژاپن، چین، هند، بریتانیا، سازمان بهداشت جهانی (WHO) و غیره همگی نسخه‌های خاص خود را از GMPs دارند و مقررات خاصی که سازنده مشمول آن خواهد بود، بستگی به محل کارخانه تولیدی و محل بازاری است که دارو برای بیماران عرضه می‌شود.

علاوه بر GMP شرکت‌های داروسازی باید از سیستم‌های کیفیت، استانداردهای کیفیت و گایدلاین های سایر نهادهای صنعتی و بین‌المللی نیزاستفاده کنند. در ادامه به مهم‌ترین چارچوب‌های نظارتی و صنعتی، استانداردهای و سیستم‌های کیفیت و سازمان‌های مسئول آنها خواهیم پرداخت.

• Food and Drug Administration (سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA))

سازمان غذا و دارو (FDA یا USFDA) آژانسی از وزارت بهداشت ایالات متحده است و مسئول حفاظت از مردم ایالات متحده و ارتقای سلامت عمومی از طریق تنظیم و نظارت بر ایمنی مواد غذایی، محصولات تنباکو، مکمل‌های غذایی، داروهای نسخه‌ای و بدون نسخه، واکسن‌ها، داروهای بیولوژیک، دستگاه‌های پزشکی، لوازم آرایشی، محصولات دامپزشکی و غیره است. FDA مسئول بازرسی تولیدکنندگان در سراسر جهان برای انطباق با cGMP برای هر محصولی است که برای عرضه به ایالات متحده تولید می‌شود. FDA دستورالعمل‌هایی را برای تولیدکنندگان در آیین‌نامه مقررات فدرال دارد که شرکت‌ها را ملزم می‌کند برای تولید داروها و واکسن‌های خود از رویکردهای قابل قبول استفاده کنند و الزامات را برآورده کنند.

• European Medicines Agency(آژانس دارویی اروپا (EMA))

آژانس دارویی اروپا (EMA) آژانس غیرمتمرکز اتحادیه اروپا (EU) است که در سال 1995 تأسیس شد. این سازمان وظیفه ارزیابی، نظارت و پایش ایمنی محصولات دارویی تولید شده برای استفاده در اتحادیه اروپا را بر عهده دارد. مقررات اتحادیه اروپا همه تولیدکنندگان دارو را ملزم می‌کند که اگر می‌خواهند محصولاتی را به اتحادیه اروپا عرضه کنند، از شیوه‌های تولید خوب اتحادیه اروپا (GMPs) پیروی کنند.تولیدکنندگان و واردکنندگان باید توسط یک مقام صلاحیتدار از یک کشور عضو، ثبت و دارای مجوز گردند و به طور منظم توسط یک مقام ذیصلاح اتحادیه اروپا یا سایر مقامات تأیید شده، برای بررسی انطباق با GMP های اتحادیه اروپا بازرسی می‌شوند. دفعات بازرسی بر اساس ارزیابی ریسک انجام می‌شود و علاوه بر این، مقام ملی صلاحیتدار محلی باید تأییدیه کتبی مبنی بر انطباق هر دسته از محصولات تولیدی با GMP را ارائه کند.

• Pharmaceuticals and Medical Devices Agency (آژانس داروسازی و تجهیزات پزشکی ژاپن (PMDA))

آژانس داروسازی و تجهیزات پزشکی ژاپن (PMDA) یک نهاد مستقل است که مسئول تضمین ایمنی، کارایی و کیفیت داروها و تجهیزات پزشکی در ژاپن است.در مورد محصولات دارویی و تجهیزات پزشکی، PMDA مسئول ممیزی تولیدکنندگان برای اطمینان از انطباق آنها با عملکرد تولید خوب (GMP) و داشتن سیستم مدیریت کیفیت مناسب (QMS)

• International Council for Harmonization (کنفرانس بین المللی هماهنگ سازی (ICH))

شورای بین المللی هماهنگ سازی الزامات فنی برای داروهای انسانی (ICH) در سال 1990 با هدف گرد هم آوردن صنایع داروسازی و نهادهای نظارتی ایالات متحده آمریکا، اروپا و ژاپن (بازارهای اصلی شرکت‌های بزرگ) تشکیل شد تا مقرراتی جامع را از دیدگاه علمی و فنی تدوین کند تا مثلاً به یک تولیدکننده آمریکایی اجازه دهد تا محصولات خود را در اروپا بفروشد بدون اینکه مرجع نظارتی اروپایی مجبور باشد کارخانه تولیدی در آمریکا را ممیزی کند و بالعکس، زیرا نهادهای نظارتی در بسیاری از موارد یافته‌های بازرسی سایر ممیزی‌ها را می‌پذیرند. این امر نظارت تکراری بیش از حد را کاهش می‌دهد و داروها را مقرون به صرفه‌تر می‌کند و داروهای مقرون به صرفه‌تر می‌توانند دسترسی افراد بیشتری را به دارو فراهم کنند.این سازمان دستورالعمل‌های مختلفی را تدوین کرده است که عبارتند از: ICH Q7 – دستورالعمل‌های عملکرد خوب تولید برای مواد فعال دارویی ICH Q8 – توسعه دارویی ICH Q9 – مدیریت ریسک کیفیت ICH Q10 – سیستم‌های کیفیت دارویی ICH Q11 – توسعه و ساخت مواد دارویی

• Pharmaceutical Inspection Convention (طرح همکاری بازرسی دارویی (PIC/S))

PIC/S یک قرارداد همکاری غیرالزام آور و غیررسمی بین مقامات نظارتی در زمینه عملکرد خوب تولید (GMP) محصولات دارویی برای استفاده انسانی یا دامپزشکی است که برای همه مراجع نظارتی که دارای سیستم بازرسی GMP هستند قابل اجراست و در حال حاضر از 54 کشور از سراسر جهان (اروپا، آفریقا، آمریکا، آسیا و استرالیا) تشکیل شده است.هدف PIC/S هماهنگ کردن رویه‌های بازرسی در سراسر جهان با توسعه استانداردهای مشترک در زمینه GMP و ارائه فرصت‌های آموزشی برای بازرسان است. همچنین هدف آن تسهیل همکاری و شبکه سازی بین مقامات ذیصلاح، سازمان‌های منطقه‌ای و بین المللی و کمک به افزایش اعتماد متقابل است. (PIC/S) مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها و توصیه‌های نظارتی را به صورت آنلاین منتشر می‌کند.

• World Health Organization(سازمان بهداشت جهانی (WHO))

سازمان بهداشت جهانی (WHO) یک آژانس تخصصی سازمان ملل متحد (UN) است که با سلامت عمومی بین‌المللی سروکار دارد. این سازمان در 7 آوریل 1948 در ژنو، سوئیس تأسیس شد. WHO یکی از اعضای گروه توسعه سازمان ملل است. WHO تلاش‌های جهانی را برای گسترش پوشش جهانی بهداشت رهبری می‌کند برای دستیابی به سلامتی برای همه با استفاده از سیاست‌ها و برنامه‌های مبتنی بر علم.

• The International Society for Pharmacoepidemiology (انجمن بین المللی مهندسان داروسازی(ISPE))

انجمن بین المللی مهندسی داروسازی (ISPE) یک گروه تجاری صنعتی غیرانتفاعی برای متخصصان صنعت داروسازی است و 25000 عضو در بیش از 90 کشور جهان دارد. ISPE فرصت‌هایی را برای متخصصان صنعت داروسازی برای توسعه دانش فنی، تبادل تجربیات عملی و همکاری با آژانس‌های نظارتی جهانی و رهبران صنعت فراهم می‌کند.ISPE تعدادی اسناد و چارچوب‌های مهم را تولید می‌کند که به طور گسترده در صنعت تولید دارو استفاده می‌شود مانند:راهنمای پایه ISPE جلد 5: راه اندازی و صلاحیتراهنمای اجرای یک رویکرد علمی مبتنی بر ریسک برای راه اندازی و صلاحیت سنجی تأسیسات، تجهیزات و یوتیلیتی مورد استفاده در تولید دارو است تا نشان دهد که آنها برای استفاده در هدف مورد نظر مناسب هستند.

• Good Automated Manufacturing Practice (روش تولید خودکار خوب (GAMP))

شیوه‌های تولید خودکار خوب مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها برای تولیدکنندگان و کاربران سیستم‌های خودکار در صنعت داروسازی است که یکی از اهداف اصلی آن اطمینان و مستندسازی این است که یک سیستم مبتنی بر رایانه به طور مداوم اطلاعاتی را تولید می‌کند که مجموعه‌ای از الزامات از پیش تعریف شده را برآورده می‌کند. این راهنما چارچوبی برای کمک به اعتبارسنجی داده‌های الکترونیکی برای سیستم‌هایی مانند: سیستم مدیریت اطلاعات آزمایشگاهی (LIMS) سیستم‌های نظارت کارآزمایی بالینی PLC برای تجهیزات بسته بندی کنترل نظارتی و جمع آوری داده‌ها (SCADA) سیستم کنترل توزیع شده (DCS) سیستم داده کروماتوگرافی (CDS) سیستم‌های برنامه ریزی منابع سازمانی (ERP) سیستم اجرایی ساخت (MES) سیستم ثبت دسته‌ای سیستم‌های مدیریت ساختمان (BMS) صفحات گستردهاین صنایع از سیستم‌های کامپیوتری برای کار و ضبط طیف وسیعی از فرآیندهای تولیدی استفاده می‌کنند، بنابراین بسیار مهم است که بتوان به آنها برای تولید داده‌ها و ذخیره‌سازی ایمن داده‌های الکترونیکی اعتماد کرد. GAMP از حمایت مقامات نظارتی متعددی برخوردار است و اکنون یک روش خوب شناخته شده در سراسر جهان می‌باشد.

• International Organization for Standardization (سازمان بین المللی استاندارد(ISO))

ISO سازمان بین المللی غیردولتی متشکل از نهادهای استاندارد ملی مستقر در سوئیس است که طیف گسترده‌ای از استانداردهای اختصاصی، صنعتی و تجاری را توسعه و منتشر می‌کند.ISO تعدادی استاندارد و چارچوب کیفیت ISO 9000 را تولید می‌کند که در سراسر جهان استفاده می‌شود و شناخته شده ترین استاندارد مدیریت کیفیت در جهان برای شرکت‌ها و سازمان‌ها است.5-1- ISO 9001:2015ISO 9001 شناخته شده ترین استاندارد سیستم مدیریت کیفیت (QMS) در جهان است. هدف آن کمک به سازمان‌ها برای برآورده کردن نیازهای مشتریان و سایر ذینفعان به طور موثرتر است که با ایجاد چارچوبی برای تضمین کیفیت ثابت در ارائه کالاها و/یا خدمات به دست می‌آید.5-2- ISO 13485:2016ISO 13485:2016 استاندارد سیستم مدیریت کیفیت (QMS) برای طراحی و ساخت تجهیزات پزشکی است.5-3- ISO 14971:2019ISO 14971:2019 فرآیندی را برای ارزیابی، شناسایی و کنترل خطرات تجهیزات پزشکی و نظارت بر اثربخشی کنترل‌های ریسک در طول چرخه عمر محصول به تولیدکنندگان ارائه می‌دهد.GMP در مقابل ISOدر حالی که استانداردهای GMP و ISO اغلب با هم مقایسه می‌شوند، این دو استاندارد یکسان نیستند و واقعاً سعی در انجام یک کار ندارند.GMP یک استاندارد کیفیت محصول است و تمرکز آن روی به دست آوردن اثربخشی محصول برای بیمار است اما عملکرد ISO 9001 بیشتر در مورد اداره کل تجارت است که هدف آن تولید محصولات با کیفیت مناسب است. به عبارت دیگر در حالی که GMP بر تولید و کنترل کیفیت تمرکز دارد،ISO بر تمام بخش‌ها و فرآیندهای یک سازمان تمرکز دارد.  تفاوت کلیدی دیگر این است که GMP ها مقررات دولتی در برخی حوزه‌های قضایی (به عنوان مثال اروپا) هستند. اگر شرکت از GMP ها پیروی نکند، مرجع نظارتی محلی می‌تواند شرکت را مجبور به ایجاد تغییرات، فراخوان محصولات یا حتی توقف تولید کند.

• GxP

GxP یک اصطلاح کلی برای تعدادی از چارچوب‌های نظارتی «عمل خوب» است که شامل «GMPs» نیز می‌شود. این چارچوب‌ها برای اطمینان از اینکه سطح بالایی از کیفیت و ایمنی در هر مرحله از توسعه دارو، تولید، توزیع و ذخیره سازی رعایت می‌شود، ایجاد شده‌اند، زیرا ما نمی‌خواهیم فقط فرآیند تولید ایمن باشد. ما به این مراحل و فرآیندهای دیگر نیز برای ایمن بودن نیاز داریم. این موارد شامل:

• Drug discovery: Good Laboratory Practice (GLP)
• Drug trials: Good Clinical Practice (GCP)
• Manufacturer: Good Manufacturing Practice (GMP)
• Distribution: Good Distribution Practice (GDP)
• Storage: Good Storage Practice (GSP)

و در مجموع، همه این استانداردها به عنوان GxP شناخته می‌شوند.

• Medicines and Healthcare products Regulatory Agency (آژانس نظارتی داروها و محصولات بهداشتی (MHRA))

آژانس نظارتی داروها و محصولات مراقبت بهداشتی (MHRA) یک آژانس اجرایی وزارت بهداشت بریتانیا است و بر کلیه داروها، دستگاه‌های پزشکی و اجزای خون (برای انتقال خون) در سراسر بریتانیا نظارت می‌کند.وظیفه MHRA عبارت است از:·         محصولات تولید شده برای استفاده در انگلستان استانداردهای کیفی و کارایی لازم را دارند·         زنجیره‌های تأمین امن و مطمئن هستند·         عموم مردم و متخصصان مراقبت‌های بهداشتی بریتانیا به خوبی از خطرات و مزایای داروها و دستگاه‌های پزشکی مطلع هستند.MHRA از نزدیک با آژانس‌های مشابه در سایر کشورها همکاری می‌کند تا استانداردسازی را در چارچوب‌های نظارتی ملی و بین المللی ارتقا دهد و در نهایت، برای حمایت از نوآوری و تحقیق و توسعه که به نفع سلامت عمومی است نیز کار می‌کند.

• (ASTM) American Society for Testing and Materials

ASTM یک سازمان استاندارد بین المللی است که استانداردهای فنی را برای طیف گسترده‌ای از مواد، محصولات، سیستم‌ها و خدمات توسعه و منتشر می‌کند. ASTM E2500 راهنمای استاندارد برای مشخصات، طراحی و تأیید سیستم‌ها و تجهیزات تولید است.

در فرایند انتقال تکنولوژی باید تسلط کافی به مقررات تولید داروهای بیولوژیک وجود داشته باشد. این مقررات قوانین سختگیرانه ای است که کارایی و ایمنی بیوسیملار را تضمین می‌کند. در ایران قوانین داخلی تولید داروهای بیولوژیک از سایت سازمان غذا (https://WWW.FDO.gov.ir) قابل دریافت است.