فضای تولید

وجود اتاق‌های تمیز(Clean room) در بخش‌های مختلف صنایع تولید دارو برای اطمینان از کیفیت بالای محصول اجباری است. الزامات GMP در طراحی اتاق تمیز و تأسیسات شرکت‌های داروسازی باید رعایت گردد. در اینجا لیستی از ملاحظاتی که قبل از طراحی باید به آنها توجه کرد آمده است: ·         طراحی بدون لبه درب، پنجره، دیوار و سقف·         پایش شرایط محیطی و میکروبی·         ایرلاک (PAL/MAL)·         سیستم اینترلاک·         At rest vs. In operation·         سیستم HVAC·         سینک و فاضلاب2-1- طراحی بدون لبه درب، پنجره، دیوار و سقفهنگام طراحی تأسیسات GMP، طراحی بدون لبه برای پنجره‌ها، دیوارها، سقف‌ها و درها در اولویت قرار دارد. چرا که هم تمیز کردن آن آسان است و هم تجمع آلودگی کمتری در آن اتفاق می افتد. درب‌های سازگار با GMP باید بدون درز باشند تا از تجمع باکتری‌ها و آلودگی‌ها جلوگیری شود (به همین دلیل درهای کشویی توصیه نمی‌شود). ورودی‌ها همچنین باید به راحتی قابل تمیز شدن  و مقاوم در برابر مواد تمیز کننده باشند. هنگام انتخاب یک نوع درب، عملکرد آب بندی درب‌ها نیز ضروری است.

   2-2-پایش شرایط محیطی و میکروبی

دستورالعمل‌های GMP برای نظارت و نمونه برداری ذرات، سخت گیرانه تر از ISO 14644 است. به همین دلیل است که برای تولید داروهای استریل دفعات نمونه برداری برای هر گرید از اتاق تمیز تحت دستورالعمل‌های GMP انجام می‌شود.

در یک اتاق تمیز علاوه بر پایش محیطی (دما، فشار، رطوبت و ذرات معلق)، پایش میکروبیولوژیکی نیز وجود دارد. در گریدهای A و B اتاق تمیز پایش ذرات باید به صورت آنلاین همراه با آلارم انجام شود که در صورت تجاوز تعداد ذرات از محدوده‌های استاندارد آلارم به صدا درآید.

در طبقه بندی اتاق تمیز بر مبنای استاندارد ISO تعداد و مکان‌های کاملاً مشخصی برای نمونه برداری از ذرات هوا در اتاق تمیز تعیین شده است. برای مثال، در اتاق تمیز ISO 5، مانند تصویر نمونه برداری انجام می‌شود تا اطمینان حاصل شود که کل اتاق تمیز در سطح ISO 5 باقی می‌ماند (شکل زیر).

در GMP، به دلیل منحصر به فرد بودن هر فرآیند تولید، تعیین تعداد و محل‌های نمونه برداری می تواندپیچیده تر باشد (شکل زیر). در اینحالت نمونه برداری باید در مناطقی انجام شود که خطر بیشتری برای قرار گرفتن محصول در معرض آلودگی دارند. به عبارت دیگر، باید از ارزیابی ریسک برای تعیین تعداد و محل‌های نمونه برداری استفاده کرد.

از طرف دیگر، پایش میکروبی شامل ارزیابی بار میکروبی هوای کلین روم و سطوح داخلی اتاق تمیز است. هدف از این کار تجزیه و تحلیل و کنترل بار میکروبی داخل کلین روم است.

مقررات cGMP محدودیت‌های توصیه شده برای آلودگی میکروبی را برای هر گرید کلین روم تعیین کرده است. واحد تشکیل کلونی (CFU) واحد اندازه گیری غلظت میکروارگانیسم‌ها، کلونی‌های باکتریایی و قارچی در داخل نمونه‌های آزمایشی مختلف است. در اینجا نمودار GMP وجود دارد که حداکثر مقدار CFU هایی را که در داخل اتاق تمیز یافت می‌شود را نشان می‌دهد:

برای نتایج پایش ذرات و میکروبی، آستانه‌های هشدار و اقدام مناسب باید تعریف شود که اگر از این محدوده‌ها فراتر رفت، اقدامات اصلاحی انجام شود.2-3-ایرلاک (PAL/MAL)در اتاق‌های تمیز، باید به ایرلاک های ورود و خروج پرسنل (PAL) و ورود و خروج مواد (MAL) توجه ویژه‌ای شود، چرا که آلودگی می‌تواند از ورودی‌های اتاق تمیز وارد آن شود.ایرلاک ها، اتاق‌های بسته با دو یا چند درب هستند که دو فضا با استانداردهای تمیزی متفاوت مانند کلاس B و کلاس C و یا دو اتاق با سطح تمیزی یکسان را به هم متصل می‌کنند. این ایرلاک ها جریان مستقیم هوا را بین این فضاها در هنگام ورود مواد (MAL) یا افراد (PAL) محدود می‌کنند.Pass box هم محفظه‌ای است که در دیواری بین دو یا چند فضای مجاور نصب می‌شود تا انتقال مواد از یک طرف اتاق تمیز به طرف دیگر را تسهیل کند. به عبارت دیگر، این تجهیز یک ایرلاک کوچک‌تر در داخل دیوار است که فقط مواد را انتقال می‌دهد.

2-4-سیستم اینترلاکایرلاک ها ی پرسنل و مواد باید دارای یک سیستم اینترلاک سازگار با GMP باشند که باز کردن بیش از یک درب را در یک زمان غیرممکن کند. در یک محیط تنظیم شده، مانند اتاق تمیز، سیستم‌های اینترلاک به گونه‌ای طراحی شده‌اند که روشی ایمن، کارآمد و آسان برای باز و بسته کردن درب‌ها ارائه دهند.بدون این سیستم، هنگامی که هر دو در باز هستند، یک راهرو باد ایجاد می‌شود و میکروارگانیسم‌ها و ذرات معلق در هوا به سمت اتاق تمیز رانده می‌شود.سیستم درب دارای اینترلاک افت فشاری را که هنگام باز شدن دو درب به طور همزمان اتفاق می‌افتد را به حداقل می‌رساند این ویژگی کیفیت هوای کلین روم را حفظ می‌کند و از ورود آلاینده‌های موجود در هوا به داخل اتاق تمیز تولید جلوگیری می‌کند.2-5- At rest vs. In operationطبق دستورالعمل‌های GMP، 2 سطح تمیز «در حالت استراحت» و «در حالت کار» در داخل یک اتاق تمیز وجود دارد که تفاوت آنها حضور و یا عدم حضور پرسنل در کلین روم است. به عنوان مثال، اگر یک اتاق تمیز با گرید B داشته باشید در حالت استراحت این اتاق باید مطابق با ISO 5 باشد اما در حالت کار باید معادل ISO 7 باشد (مطابق با استاندارد ISO 14644-1).

2-6-سیستم HVACدستورالعمل GMP اتحادیه اروپا تعداد تعویض هوا (Air Change) در ساعت اتاق تمیز را شامل نمی‌شود. اما در جدول زیر طبقه بندی FS209E برای نرخ تعویض هوا آورده شده است. واقعیت این است که برای ارزیابی تعداد صحیح Air Change در هر اتاق از ارزیابی ریسک استفاده نمود.

2-7-سینک و درین (Drain)سینک‌ها و درین ها مطابق با GMP برای مناطق گرید A و B ممنوع هستند. اما می‌توانند در فضاهایی که در آنها کار آسپتیک انجام نمی‌شود قرار داده شوند که در اینحالت هم باید در مسیر سینک یا درین آب بندی وجود داشته باشد که از جریان برگشتی به کلین روم جلوگیری کند.